Współpraca psychologa i logopedy
Współpraca logopedy i psychologa jest często niezbędna. Dzieci, które mają problem z prawidłową wymową, zazwyczaj osiągają gorsze wyniki, mają problem z komunikacją, a przez to z czasem zamykają się w sobie. Takie dzieci poddawane są zazwyczaj badaniom psychologicznym, które mają za zadanie określić rzeczywisty poziom intelektualny oraz istnienie poważniejszych odchyleń od normy. Analiza wyników badań pozwala też stwierdzić, czy mimo występujących u zaburzeń mowy, dziecko jest dojrzałe do rozpoczęcia nauki szkolnej pod względem psychologicznym. Często zdarza się, że pedagodzy chcą się dowiedzieć czy występujące u dziecka trudności szkolne wynikają ze współistniejących wad mowy czy też są od nich niezależne.
Możliwości intelektualne dziecka z zaburzeniami mowy, sprawdza się za pomocą specjalnych metod oceny psychologicznej jakimi są bezsłowne testy inteligencji. Uzyskane za pomocą takich metod wyniki pozwalają określić ewentualny wpływ czynników środowiskowych, uchwycić charakterystyczne cechy niektórych funkcji poznawczych, jak pamięć, uwaga, zdolność uczenia się. Dokładny wywiad psychologiczny w przypadku zaburzeń mowy uwarunkowanych uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, wnosi wiele cennych danych o potencjalnych czynnikach patogennych. Może u dziecka występować wtórne opóźnienie umysłowe na tle zahamowania w rozwoju mowy i wówczas psycholog ma za zadanie określić w jakim stopniu zadziałały przyczyny pierwotne, a w jakim stopniu wtórne powodując obniżenie poziomu umysłowego. Należy wskazać, iż pewne typy zaburzeń mowy, jak np. objawy dysfatyczne wymagają szczególnie wnikliwej oceny i dłuższego doświadczenia klinicznego od psychologa, który ma do czynienia z tego typu dzieckiem.
Jego zadanie, nieraz w tego typu przypadkach, sprowadza się do różnicowania podstawowych objawów charakterystycznych dla dziecięcych zaburzeń typu afatycznego z zaburzeniami mowy typowymi dla upośledzenia umysłowego, dla porażeń dziecięcych mózgowych, czy wreszcie dla głuchoty. I tu z dużą pomocą specjalistom mogą również przyjść sami rodzice dostarczając dokładnych danych na temat wczesnego rozwoju dziecka.
Bardzo ważny jest udział psychologa w procesie usprawniania logopedycznego. Uzyskane z badań informacje wnoszą często istotne elementy do programu postępowania logopedycznego. Badanie psychologiczne może niestety zawierać błędne opinie, dzieje się to wówczas, gdy jest to jednorazowa wizyta dziecka u psychologa, gdy dziecko znajduje się w sztucznej sytuacji, która często obezwładnia go i ogranicza spontaniczną aktywność. Jeśli jednak kontakt z dzieckiem jest kilkakrotny i opiera się na zaufaniu z jego strony to ocena psychologiczna może zawierać wartościowe dla logopedy wskazówki na temat rozwoju i częstotliwości oddziaływań, na temat mocniejszych i słabszych stron jego ogólnego rozwoju psychoruchowego. Tam gdzie współpraca między logopedą a psychologiem jest bliska i wykorzystywane są wzajemne obserwację tam można liczyć na pozytywne rezultaty terapeutyczne.
Często do poradni zjawiają się rodzice z dzieckiem z mutyzmem. Tu nieodzowna jest pomoc psychologa, którego zadaniem powinno być wykrycie mechanizmów leżących u podstaw tego typu zachowania. I ewentualnie doradzić jakie należy podjąć środki, by dziecko zaczęło przejawiać chęć do aktywnego uczestniczenia w zajęciach logopedycznych. Niekiedy to co nie udaje się uzyskać na zajęciach indywidualnych z dzieckiem osiąga się na zajęciach grupowych.
Przy analizie objawów całkowitego zaprzestania przez dziecko prób porozumienia się słownego z otoczeniem, psycholog bierze pod uwagę całokształt warunków rodzinnych i środowiskowych, ze szczególnym uwzględnieniem przeżywanych konfliktów lub urazów emocjonalnych, jakich mogło dziecko w ostatnim czasie doświadczyć. Stosuje się w takich przypadkach oddziaływanie psychoterapeutyczne oparte na znajomości rzeczywistych uwarunkowań występujących objawów. Psychoterapia dzieci z poważnymi trudnościami w porozumiewaniu się stanowi bardzo istotny element w rehabilitacji i wychowaniu.
Także jąkanie, które jest zaburzeniem złożonym i trudnym do zdiagnozowania i leczenia powinno wykorzystywać współpracę specjalistów z wielu dziedzin: logopedii, psychologii, psychoterapii, psychiatrii, neurologii, foniatrii i farmakologii.
Jąkanie objawia się poprzez napięcie twarzy, usztywnienie całego ciała, szczególnie mięśni pleców i ramion. To także współruchy w postaci wyłamywania palców, tików i grymasów, to zaciskanie zębów, wyrzucanie języka między zęby, stosowanie dźwięków „starterów, podpórek”, typu „yyyyy”, „eeeee”. Jąkanie to wreszcie całkowita niemożność mówienia w sytuacjach stresu, które dla każdego jąkającego są inne.
Dzieci i młodzież jąkający się potrzebują pomocy psychologa, przede wszystkim wtedy gdy ich jąkanie ma podłoże emocjonalne (czyli spowodowane jest przez trudną, długotrwałą sytuację lub nagłe bolesne wydarzenie). Ponadto – im dziecko jest starsze, im dłużej dotyczy je problem jąkania i im bardziej wychodzi ono poza krąg rodziny (szkoła, podwórko), tym istotniejsze jest by opieką terapeutyczną objął je zespół składający się z logopedy i psychologa. Wraz z wiekiem wzrasta świadomość własnej osoby, a tym samym własnych niedoskonałości, które dodatkowo bardzo często są wytykane i wyśmiewane przez rówieśników, a także dorosłych. Stąd już tylko krok do tego, by dziecko zaczęło postrzegać się wyłącznie przez pryzmat własnej zaburzonej mowy i wycofywać z sytuacji wymagających komunikowania się z innymi ludźmi. Porozumiewanie się staje się nagle czynnością budzącą ogromny lęk i dyskomfort. Dziecko zaczyna traktować każdą swoją wypowiedź jak potężne ryzyko, którego coraz częściej nie podejmuje ze względu na to, iż przewiduje własne jąkanie i nie chce przeżywać wstydu i ośmieszenia.
Warto również zaznaczyć, iż w przypadku jąkania w terapię muszą zaangażowani być rodzice dziecka (niezależnie od jego wieku) i jego najbliżsi. Ponieważ poprzez zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, dbałość o spokojną atmosferę w domu, cierpliwe wysłuchiwanie dziecka oraz spokojny, łagodny sposób mówienia wzmacniany jest efekt terapii, a w przypadkach wczesnego jąkania – można zapobiec pojawieniu się trudności emocjonalnych.
Często na zajęcia logopedyczne trafiają dzieci sprawiające trudności wychowawcze, nieśmiałe, nadpobudliwe lub mające trudności z koncentracją uwagi. To wszystko może również utrudniać terapię logopedyczną, wówczas wskazana jest również pomoc psychologa.
Jeżeli państwo zauważają niepokojące objawy u swojego dziecka, zalecane jest szukanie pomocy u specjalisty i najlepiej by było, żeby był to logopeda. Koryguje on wady wymowy, ustala przyczyny wystąpienia wady. Wie, na jakie dodatkowe badania musi być dziecko skierowane i zależnie od wady kieruje go do odpowiedniego specjalisty (psycholog, laryngolog, ortodonta, foniatra). Praca indywidualna z dzieckiem pozwala na dostosowanie specjalnych zadań do indywidualnych możliwości ucznia, na wyrównanie określonych braków i rozwinięcie pewnych zdolności indywidualnych.